Bark jest najbardziej ruchomym obszarem ludzkiego ciała. Bark stanowi połączenie kończyny górnej z klatką piersiową. Pełni także funkcję „podporową” – dzięki temu ręka może znaleźć się w praktycznie każdej pozycji i wykonać dowolną pracę. Bardzo duża ruchomość barku może stanowić jednak ryzyko uszkodzeń mechanicznych, których przyczyną może być zarówno uraz jak i stopniowe zużywanie tkanek.

Ból barku jest jedną z najczęstszych przyczyn wizyty u lekarza. Według statystyk z USA konsultacja z powodu bólu barku jest na trzecim lub czwartym miejscu pod względem najczęstszych konsultacji medycznych spowodowanych bólem: po bólu głowy, brzucha i okolicy lędźwiowej kręgosłupa. Należy być świadomym, że w związku ze złożoną budową barku, przyczyn bólu może być wiele. Celem konsultacji ortopedycznej jest dokładne określenie przyczyny problemu, a więc postawienie prawidłowego rozpoznania – wtedy szansa na leczenie odpowiednie dla konkretnego problemu barku zdecydowanie wzrasta.

Niestety do dzisiaj zdarza się, że wokół leczenia chorób barku istnieje wiele mitów i przesądów. Często można usłyszeć, że „bark musi boleć”, „poboli i przejdzie” lub „bark się boi noża”. Oczywiście medycyna nie jest wszechmocna, ale dzięki zrozumieniu anatomii i biomechaniki, postępowi diagnostyki obrazowej oraz metod leczniczych – zarówno rehabilitacji, jak i technik operacyjnych, możliwe jest leczenie „zespołu bolesnego barku”. Ten legendarny „zespół bolesnego barku” to tak naprawdę enigmatyczne określenie, które oznacza „boli mnie bark”. Istotne jest aby, dokładnie określić przyczynę dolegliwości i zastosować odpowiedni sposób terapii. Nie zawsze bolesny bark jest wskazaniem do leczenia operacyjnego, bowiem często skuteczna jest właściwie prowadzona rehabilitacja, jednak w pewnych przypadkach niezbędna jest interwencja chirurgiczna.

Na stronie tej zamieszczone są informacje dotyczące najczęstszych przyczyn dolegliwości bólowych barku. Należy pamiętać, że są to jedynie informacje ogólne, mające na celu przybliżenie problemu. Nie zaleca się na ich podstawie rozpoczynać samodzielnie leczenia. Nie przedstawiono tu innych jednostek chorobowych (np. nowotwory lub złożone problemy neurologiczne), których nierozpoznanie, a w konsekwencji niewłaściwe leczenie mogą być zagrożeniem dla zdrowia i życia. Każdy chory z bolesnym barkiem wymaga dokładnego badania lekarskiego, a leczenie jest przyczynowe po postawieniu rozpoznania.

Bark nie jest pojedynczym stawem (mimo często mylnie używanej nazwy „staw barkowy”), lecz obszarem, w skład którego wchodzi kilka elementów wzajemnie ze sobą powiązanych, zaś sprawne funkcjonowanie barku zależy od ich prawidłowej synchronizacji. Poszczególne okolice tworzące bark to trzy stawy (czyli końce kości pokryte chrząstką i otoczone torebką stawową) i dwie przestrzenie (czyli obszary, gdzie nie występuje ani chrząstka, ani torebka stawowa):

• staw mostkowo-obojczykowy stanowiący jedyne kostno-stawowe połączenie kończyny górnej z klatką piersiową,
• staw barkowo-obojczykowy,
• staw łopatkowo-ramienny,
• przestrzeń podbarkowa,
• przestrzeń łopatkowo-żebrowa.

Centralną okolicą barku jest staw łopatkowo-ramienny, a więc połączenie głowy kości ramiennej z panewką łopatki, czyli w uproszczeniu kulka leżąca na podstawce. Prawidłowe położeni kulki zależy od wielu elementów:

• prawidłowej budowy tkanek, które wypełniają przestrzeń między panewką i łopatką – czyli obrąbka panewki i torby stawowej wzmocnionej więzadłami (torba stawowa pełni rolę worka otaczającego staw);
• prawidłowego docisku i ruchu kulki względem panewki – zachowanej funkcji i budowy mięśni stożka rotatorów, czyli mięśni biegnących z łopatki i otaczających głowę kości ramiennej – mięśnie te zbiegają się na kulce w formie stożka (stąd nazwa) i odpowiadają za ruchy rotacyjne głowy kości ramiennej względem panewki łopatki – stożek rotorów pełni rolę niewidocznego z zewnątrz silnika, który doprecyzowuje ruchy kulki, a mięśnie stożka rotatorów bywają nazywane „fine tuners”;
• prawidłowej ruchomości i stabilności podstawki, czyli łopatki, dzięki czemu panewka powinna zawsze podpierać głowę kości ramiennej – zależy to od prawidłowej pracy mięśni łączących klatkę piersiową z łopatką – jest to kolejny silnik barku oparty na dużych mięśniach widzianych wokół barku, nazywanych „global movers”;
• prawidłowej funkcji obojczyka, który stanowi nie tylko jedyne kostne połączenie kończyny górnej z klatką piersiową, ale także „podpiera” i stabilizuje łopatkę.

Wszystkie te elementy kompleksu, który nazywa się BARK muszą współdziałać. Jakiekolwiek zaburzenia budowy i funkcji poszczególnych elementów mogą prowadzić do chorób barku.

Ryc. 1. Struktury kostne barku, widoczny staw mostkowo-obojczykowy (*) − jedyne kostne połączenie kończyny górnej z klatką piersiową oraz umownie nazwany staw łopatkowo-żebrowy (#), w którym nie ma powierzchni stawowych, a połączenie jest wyłącznie mięśniowe.

U ludzi młodych najczęstszą przyczyną problemów z barkiem jest uraz lub przewlekłe obciążanie związane z pracą lub aktywnością sportową – ten problem pojawia się najczęściej u sportowców związanych z powtarzającym się ruchem ponad głową – siatkarze, tenisiści, ciężarowcy, piłkarze ręczni. U starszych pacjentów dochodzi do stopniowego zużywania tkanek, dodatkowo na proces ten może nakładać się świeży uraz.

Dodatkowo mogą występować choroby nie związane z uszkodzeniem mechanicznym poszczególnych struktur barku, ale wynikające z zaburzeń funkcji tych elementów, czyli tak zwane zaburzenia funkcjonalne.

Dodatkowo, podobnie jak w każdej okolicy ludzkiego ciała, bark może ulegać dużym urazom, które będą powodować złamania kości lub zwichnięcia poszczególnych stawów.

Zdecydowanie rzadziej, ale nie należy o tym zapominać, bark może być obszarem, w którym lokalizują się guzy nowotworowe – pierwotne lub przerzutowe.

Najczęstsze patologie barku to:

• niestabilność barku / uszkodzenia obrąbka
• uszkodzenia głowy długiej bicepsa, SLAP
• łopatka strzelająca / trzaskająca
• zapalenie kaletki podbarkowej / konflikt podbarkowy / ból okolicy podbarkowej (subacromial pain)
• zmiany zwyrodnieniowe stawu barkowo-obojczykowego
• zwapnienia stożka rotatorów
• bark zamrożony
• uszkodzenia stożka rotatorów
• artroza – choroba zwyrodnieniowa barku
• złamania okolicy barku
• zwichnięcia okolicy barku

Diagnostyka barku rozpoczyna się od dokładnego badania klinicznego pacjenta – wywiadu i oceny funkcji poszczególnych struktur anatomicznych barku. Jest to kluczowy element diagnostyki – dokładne badanie kliniczne jest często najważniejszym etapem stawiania diagnozy. Badania dodatkowe stanowią dopełnienie badania klinicznego i bardzo istotne jest skorelowanie wyników badań obrazowych z badaniem klinicznym barku. Nie zawsze wszystkie opisywane zmiany radiologiczne są realną przyczyną problemu barku. Zwykle wykonuje się badania RTG, USG i rezonans magnetyczny barku, w niektórych sytuacjach również badanie tomografii komputerowej.

Leczenie barku powinno być zawsze przyczynowe, a więc przed rozpoczęciem leczenia konieczne jest postawienie diagnozy.

W zależności od choroby barku stosuje się leczenie operacyjne lub leczenie nieoperacyjne, czyli tzw. leczenie zachowawcze.

Leczenie nieoperacyjne barku

Leczenie operacyjne barku