(frozen shoulder, capsulitis adhesiva)

Co to jest – bark zamrożony?

Bark zamrożony to choroba polegająca na pogrubieniu i obkurczeniu torebki stawowej, co powoduje znaczne ograniczenie ruchu w stawie ramienno-łopatkowym. W tej sytuacji kulka, czyli głowa kości ramiennej nie może się swobodnie obracać w panewce. Ograniczenie ruchu jest czynne i bierne, czyli chory ani samodzielnie, ani biernie przy pomocy lekarza lub terapeuty nie jest w stanie osiągnąć pełnego zakresu ruchu. Najczęściej bark zamrożony dotyczy pacjentów w wieku ok. 50 lat, częściej kobiet.

Przyczyny barku zamrożonego

Najczęściej bark zamrożony pojawia się bez jasno określonej przyczyny – w stawie nie ma istotnych uszkodzeń mechanicznych, a problemem jest obkurczenie torebki stawowej. Jest to tzw. pierwotny bark zamrożony. Uważa się, że ta choroba barku może mieć związek z zaburzeniami hormonalnymi lub stresem, ale dokładna przyczyna nie została jeszcze poznana. Bark zamrożony ma najprawdopodobniej związek z genetyką, gdyż często występuje obustronnie, ale rzadko jednocześnie.

Bark zamrożony występuje także jako problem wtórny do sytuacji, która zapoczątkowuje proces obkurczenia torebki stawowej – dzieje się tak po masywnych uszkodzeniach mechanicznych (dużych urazach z uszkodzeniem różnych struktur barku), przebytych operacjach, złamaniach lub zwichnięciach barku. Jest to inna choroba ortopedyczna, choć sposób postępowania może być często podobny do leczenia w pierwotnym barku zamrożonym.

Objawy barku zamrożonego

Zwykle bark zamrożony przebiega w trzech etapach:

1. Faza ostra barku zamrożonego. W tym okresie choroby występują znaczne dolegliwości bólowe z postępującym ograniczeniem ruchomości. Z powodu nasilonego procesu zapalnego i obkurczenia torby stawowej charakterystycznymi objawami są jeszcze bóle nocne oraz gwałtowny, przeszywający ból przy szarpnięciu lub uderzeniu w bark.
2. Faza druga barku zamrożonego (faza zamrożenia). Z powodu zakończenia ostrej fazy stanu zapalnego torebki stawowej ustępują bóle nocne, lecz pozostaje ograniczenie zakresu ruchu, co wynika z utrzymującego się jeszcze pogrubienia torebki stawowej. Na tym etapie choroby głównym problemem jest ograniczenie ruchu.
3. Faza odmrażania barku zamrożonego. W tym okresie dochodzi do stopniowej przebudowy torebki stawowej, która odzyskuje swoją pierwotną elastyczność. Dzięki temu stopniowo powraca pełna ruchomość barku.

Diagnostyka barku zamrożonego

Diagnostyka barku zamrożonego polega na dokładnym badaniu klinicznym, ocenie ruchomości stawu i wykluczeniu innych patologii. Rutynowo wykonuje się dodatkowo RTG barku i USG barku. Często w badaniach obrazowych nie stwierdza się żadnego problemu ortopedycznego. Jest to sytuacja typowa, bowiem przykurcz torebki stawowej można stwierdzić badając chorego klinicznie, zaś badania obrazowe mogą tego faktu nie uwidocznić.

Leczenie barku zamrożonego

Obecnie dominuje leczenie nieoperacyjne barku zamrożonego, którego bardzo istotnym składnikiem jest czas – torba stawowa musi ulec przebudowie, aby odzyskać swoją dawną elastyczność. Proces ten może być zahamowany przez każdy bodziec bólowy, a więc kolejnym ważnym elementem jest delikatność i skuteczne leczenie przeciwbólowe. W pierwszej fazie stosuje się duże dawki leków przeciwbólowych, czasami możliwe jest zmniejszenie procesu zapalnego torebki stawowej przez iniekcje sterydowe pod kontrolą USG. W tym okresie należy unikać gwałtownych i bolesnych ruchów barkiem, czyli także intensywnej (bolesnej) rehabilitacji. Po ustąpieniu ostrej fazy rozpoczyna się bardzo delikatne, stopniowe rozciąganie stawu. W przypadku łagodnego i cierpliwego postępowania zarówno ze strony pacjenta, jak i fizjoterapeuty, istnieje bardzo duża szansa na powrót ruchomości i sprawności barku. Kluczowe jest zrozumienie mechanizmu powrotu ruchomości – ważne jest, że każdy bark może wracać do pełnej ruchomości w różnym czasie, co bardziej jest zależne od stanu i metabolizmu tkanek, niż od pracowitości i sumienności chorego. Zwykle czas powrotu do zdrowia, licząc od momentu ograniczenia ruchu barku do powrotu pełnej ruchomości stawu wynosi ok. 4-12 miesięcy. Leczenie operacyjne barku zamrożonego – czyli artroskopowe uwolnienie torebki stawowej wykonuje się obecnie niezmiernie rzadko, tyko w sytuacji bardzo przewlekłych, nieustępujących ograniczeń ruchomości. Ważne jest, aby nie wykonywać artroskopii barku w ostrej fazie bólowej, gdyż może grozić to trwałym zwłóknieniem torebki stawowej, a więc trwałym ograniczeniem ruchomości barku. Czasami alternatywą może być próba delikatnej mobilizacji, czyli rozciągnięcia torby stawowej w znieczuleniu regionalnym splotu ramiennego. Obecnie nie ma dowodów naukowych, aby operacja, mobilizacja lub bardzo intensywna rehabilitacja (zwykle bolesna) skracały czas trwania choroby. Często proces dochodzenia do zdrowia nazywa się „kontrolowanym zaniedbaniem”, co oznacza, że czasami lepiej pacjentowi wyjaśnić wszystkie mechanizmy leczenia i poczekać na kolejne etapy ustępowania choroby, niż narażać na bardzo aktywne, często bolesne leczenie, które może nie skrócić czasu trwania barku zamrożonego.